Dieta w nadciśnieniu tętniczym

Prawidłowe ciśnienie krwi jest niezwykle istotne dla funkcjonowania naszego organizmu. Optymalne ciśnienie tętnicze dla osoby dorosłej wynosi poniżej 120 mmHg (ciśnienie skurczowe) i poniżej 80 mmHg (ciśnienie rozkurczowe). U wielu ludzi dochodzi jednak do przekroczenia tych wartości. Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy ciśnienie skurczowe wynosi co najmniej 140 mmHg i/lub ciśnienie rozkurczowe przynajmniej 90 mmHg. Nadciśnienie tętnicze to częsty problem zdrowotny – według badania NATPOL 2011, cierpi na nie aż 33% dorosłych Polaków. Jeżeli i Ty zaliczasz się do tego grona – być może warto, oprócz przyjmowania przepisanych leków, uważniej przyjrzeć się swojej diecie.

Co sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego?

Rozwojowi nadciśnienia tętniczego sprzyja nieprawidłowa dieta, np. nadmierna ilość soli w jadłospisie, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, niski poziom aktywności fizycznej oraz otyłość. Otyłość to nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim zdrowotny, dlatego tak ważna jest utrata nadmiarowych kilogramów. Osoby otyłe są bardziej narażone na takie choroby jak cukrzyca, zaburzenia lipidowe, niewydolność serca, zwyrodnienia stawów, niektóre rodzaje nowotworów, zaburzenia oddychania, zaburzenia seksualne czy nietrzymanie moczu.

Wykazano również związek pomiędzy występowaniem nadciśnienia tętniczego a otyłością. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej prowadzi do insulinooporności – spada wrażliwość naszego organizmu na ten hormon. Dochodzi do nasilenia wydzielania insuliny, która wzmaga nerkowe wchłanianie sodu oraz aktywuje układ współczulny. Hiperinsulinemia (nadmiar insuliny) pobudza zwężenie światła naczyń krwionośnych, a także powoduje wzrost stężenia produkowanego przez komórki tłuszczowe hormonu leptyny, która także przyczynia się do wzrostu wartości ciśnienia tętniczego krwi.

Osoby otyłe są również bardziej wrażliwe na działanie sodu, wchodzącego w skład soli kuchennej, a który również przyczynia się do podwyższenia ciśnienia krwi. Utrata zbędnych kilogramów może przyczynić się do obniżenia ciśnienia krwi – spadek masy ciała o 10 kg może przyczynić się do zmniejszenia wartości ciśnienia rozkurczowego o 4,6 mmHg, a ciśnienia skurczowego o 6,0 mmHg.

Nadciśnienie tętnicze a czynniki dietetyczne

Dietą można sobie zarówno pomóc, jak i zaszkodzić. Do rozwoju nadciśnienia tętniczego mogą prowadzić m.in. sól, nadmiar alkoholu, fruktoza, a nawet metale ciężkie, takie jak kadm, ołów czy arsen. Do korzystnych czynników dietetycznych w profilaktyce nadciśnienia można zaliczyć: ekstrakt z czosnku, sok z buraków, wapń, magnez, flawonoidy obecne w kakao, koenzym Q10, peptydy ryb, izoflawony, L-argininę, laktotripeptydy, likopen, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, potas, probiotyki, pycnogenol (ekstrakt z kory sosny nadmorskiej), resweratrol i witaminę C (choć konieczne są z pewnością dalsze badania nad ich wpływem). Należy pamiętać, że przyjmowanie suplementów diety należy skonsultować z lekarzem – przykładem może być potas, niewskazany np. u osób z niewydolnością nerek czy przyjmujących leki oszczędzające potas.

Przegląd diet stosowanych w nadciśnieniu tętniczym

Podstawą leczenia nadciśnienia tętniczego są odpowiednio dobrane leki, jednakże jest to choroba, w której zbilansowana dieta odgrywa istotną rolę – zwłaszcza w przypadku profilaktyki tego schorzenia. Nieprawidłowy sposób odżywiania się i nadmierna masa ciała zwiększają ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, które wiąże się z ryzykiem wystąpienia wielu niebezpiecznych powikłań, takich jak udar mózgu, uszkodzenia nerek, nasilenie zmian miażdżycowych. zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, mogących w konsekwencji doprowadzić do zgonu.

Dietą dedykowaną pacjentom z podwyższonym ciśnieniem jest DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) – podejście dietetyczne mające na celu zahamowanie nadciśnienia tętniczego. Jak wynika z badań, stosowanie tej diety pozwala na spadek wartości ciśnienia skurczowego o 6,74 mmHg, a rozkurczowego o 3,54 mmHg wśród osób dorosłych. Jakie są główne założenia w diecie DASH? Zaleca się spożywanie produktów ubogich w sól, tłuszcze nasycone, cholesterol, a obfitujących w potas, wapń, magnez i błonnik. Należy zwiększyć spożycie warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, odtłuszczonych produktów mlecznych, ryb, drobiu i orzechów, a ograniczyć spożycie czerwonego mięsa i produktów słodzonych.

Nieco bardziej znaną w Polsce dietą, polecaną w chorobach układu krążenia, jest dieta śródziemnomorska, charakteryzująca się zwiększonym spożyciem oliwy z oliwek, warzyw, owoców, produktów zbożowych, głównie pełnoziarnistych, orzechów, roślin strączkowych, ryb, a także umiarkowanych ilości czerwonego wina. Dieta ta może redukować niektóre czynniki ryzyka chorób układu krążenia, np. poziom cholesterolu całkowitego i frakcji LDL (lipoproteiny niskiej gęstości).

Pewną ciekawostką jest podejście Polymeal, kładące nacisk na codzienne spożycie gorzkiej czekolady, wina, migdałów, warzyw, owoców i czosnku oraz spożycie ryb 4 razy w tygodniu. Według autorów tej diety łączny efekt powyższych składników ma obniżać ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych o 76%. Nawet jeżeli te dane są nieco przesadzone, warto włączyć do swojego jadłospisu te składniki w rozsądnych ilościach.

W profilaktyce chorób układu krążenia korzystna może być również odpowiednio skomponowana dieta wegetariańska. Zwiększone spożycie warzyw jest zalecane przez Instytut Żywności i Żywienia – w najnowszej Piramidzie żywieniowej, opracowanej w 2016 roku, zaleca się zwiększone spożycie warzyw i owoców, które powinny stanowić co najmniej połowę spożywanych posiłków, przy czym proponowana proporcja między nimi to 3/4 warzyw i 1/4 owoców.

Kolejną dietą wartą uwagi jest dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych. Tłuszcz obecny w pożywieniu dzieli się zasadniczo na 3 grupy: kwasy tłuszczowe nasycone, wielonienasycone oraz jednonienasycone i stosunek pomiędzy nimi w tej diecie powinien wynosić: 0,7 : 0,8 : 1,5. W obrębie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych szczególną uwagę przypisuje się odpowiedniemu stosunkowi kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 (omega- 6) : n-3 (omega-3), który powinien wynosić 5 : 1 – 3 : 1. Uzyskanie takich proporcji jest trudne, niemniej jednak warto ograniczać nadmierne spożycie tłuszczów nasyconych, zawartych m.in. w tłustym mięsie, wędlinach, pasztetach , a zwiększać spożycie produktów będących źródłem kwasów tłuszczowych nienasyconych – olejów roślinnych i tłustych ryb morskich.

Jak widać, powyższe diety zalecane w profilaktyce nadciśnienia mają wiele cech wspólnych. Ważne jest, aby dieta nie zakłócała procesu leczenia – należy wykluczyć składniki mogące wchodzić w interakcje z lekami, np. sok grejpfrutowy, a także żywność i suplementy diety zawierające lukrecję, która może przyczyniać się do wzrostu ciśnienia tętniczego. Należy pamiętać, że stosowanie diety nie zwalnia ze stosowania leków, choć utrata nadmiarowych kilogramów i obniżenie wartości ciśnienia tętniczego może pozwolić nawet na redukcję dawek leków obniżających ciśnienie (pod kontrolą lekarza).

Autor: dietetyk Joanna Gaweł.

Źródła:

1) Badania epidemiologiczne prowadzone w Polsce w latach 2005-2015 [w:] Kopeć G, Jankowski P, Pająk A i wsp. (red.) Epidemiologia i prewencja chorób układu krążenia. Med Prakt, Kraków 2015: 29-113
2) Gaciong Z i wsp. Czy znamy patogenezę nadciśnienia tętniczego? Przew Lek 2008; 6: 10-13
3) Grodzicki T, Cwynar M. Patofizjologia i przebieg kliniczny [w:] Windak A., Grodzicki T (red.) Nadciśnienie tętnicze. Poradnik dla lekarzy rodzinnych Wyd. PZWL 2009: 33-56
4) Aucott L, Poobalan A, Smith WCS et all. Effects of Weight Loss in Overweight/Obese Individuals and Long-Term Hypertension Outcomes. A Systematic Review. Hypertension. 2005; 45: 1035-1041
5) Borghi C, Cicero AFG. Nutraceuticals with a clinically detectable blood pressure-lowering effect: a review of available randomized clinical trials and their meta-analyses Br J Clin Pharmacol 2016; published online 15 mar 2016
6) Franco OH, Bonneux L, de Laet C et all. The Polymeal: a more natural, safer, and probably tastier (than the Polypill) strategy to reduce cardiovascular disease by more than 75% BMJ 2004; 329: 1147–1450
7) Saneei P, Salehi-Abargouei A, Esmaillzadeh A et all. Influence of Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet on blood pressure: A systematic review and meta-analysis on randomized controlled trials Nutr Metab Cardiovasc 2014, 24: 1253-1261
8) Rees K, Hartley L, Flowers N et all. ’Mediterranean’ dietary pattern for the primary prevention of cardiovascular disease (Review). Cochrane Database Syst Rev 2013, 8: 1-53
9) Rymarczyk J. Sposób żywienia pacjentki z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym i otyłością, praca lic., Kraków 2016
10) Klasyfikacja i charakterystyka diet [w:] Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa, Wyd. Lekarskie PZWL, 2009: 223-333
11) http://www.izz.waw.pl/pl/ , data wejścia: 04.01.2016 godz.: 12.00