Dieta w AMD

Współczesny świat nie sprzyja naszym oczom – zmuszamy je do wytężonej pracy przed komputerem, spędzamy czas przed telewizorem, czytamy. Ponadto żyjemy coraz dłużej, a wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko wystąpienia pewnych chorób narządu wzroku, takich jak np. zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD – Age-Related Macular Degeneration) czy zaćma.

Schorzenia oczu to problem nie tylko ludzi starszych – choroby oczu pojawiają się również u małych dzieci i towarzyszą przez całe życie. Nawet osoby zdrowe odczuwają nieraz dolegliwości związane z oczami – oczy zaczerwienione, piekące, suche, to problem, który zdarzył się każdemu z nas.

Choroby oczu mogą być wynikiem powikłań np. cukrzycy – tzw. retinopatia cukrzycowa, co może prowadzić do zaburzeń widzenia, a nawet utraty wzroku.

Czy dieta ma wpływ na stan oczu?

Czy nasz sposób żywienia ma w ogóle jakikolwiek wpływ na stan naszych oczu? A może jakieś szczególne składniki zawarte w żywności? Producenci suplementów przekonują, że tak, i oferują całą gamę różnych preparatów mających wspomóc narząd wzroku. Preparaty „na oczy” zawierają różne składniki: luteinę, zeaksantynę, kwasy tłuszczowe omega-3, witaminy: E, C, A, witaminy z grupy B, składniki mineralne: cynk, miedź, selen, mangan, wyciąg z borówki, ekstrakt z pestek winogron i inne.

Z pewnością konieczne są dalsze badania, aby stwierdzić, co może naprawdę pomóc. Wybór ewentualnego suplementu w schorzeniach oczu najlepiej przedyskutować z lekarzem okulistą lub zasięgnąć porady farmaceuty.

Jakie składniki są polecane w przypadku AMD i czy w przypadku tej choroby dieta ma jakiś wpływ?

AMD – co to takiego?

AMD to zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem. To przewlekła i postępująca choroba, powodująca uszkodzenie siatkówki, a zwłaszcza jej centralnej części, co prowadzi do stopniowej utraty widzenia.
Oprócz starszego wieku, czynnikami ryzyka tej choroby jest palenie papierosów, płeć (częstsza u kobiet), geny, jasny kolor tęczówek, dieta, otyłość, alkoholizm, nadciśnienie tętnicze i hipercholesterolemia. Dieta jest modyfikowalnym czynnikiem ryzyka AMD.

Antyoksydanty

W badaniu AREDS (age‑related eye disease study), poświęconym chorobom oczu związanych z wiekiem, wykazano, że suplementacja antyoksydantami (witamina C, E, beta-karoten ) i cynkiem powoduje spowolnienie postępu zaawansowanej AMD (nie stwierdzono tego korzystnego działania w początkowym stadium AMD).

Kontrowersje wzbudził dodatek beta-karotenu w suplementach wspomagających narząd wzroku. Beta-karoten to prekursor witaminy A. Jak się okazało, suplementacja beta-karotenem u palaczy tytoniu zwiększa u nich ryzyko wystąpienia raka płuc.

Witamina A wchodzi w skład barwnika rodopsyny i bierze udział w procesie widzenia. Niedobór witaminy A może prowadzić do tzw. kurzej ślepoty (ślepoty zmierzchowej) – upośledzenie wzroku przy słabym oświetleniu. Niedobory witaminy A występują jednak rzadko. Nadmiar witaminy A jest toksyczny dla organizmu i objawia się zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego, powiększeniem wątroby i śledziony, zmianą zabarwienia i świądem skóry, drażliwością i bólami głowy.

Luteina i zeaksantyna

Sporo mówi się o korzystnym wpływie takich składników obecnych w żywności, jak luteina i zeaksantyna. W organizmie ludzkim luteina i zeaksantyna to składniki pigmentu plamki żółtej. To silnie przeciwutleniacze, mają właściwości filtrowania światła niebieskiego, dzięki czemu chronią siatkówkę przed szkodliwym działaniem tego światła i wolnych rodników. Stężenie tych barwników z wiekiem maleje i jest szczególnie niskie u ludzi cierpiących na AMD.

Luteina i zeaksantyna to karotenoidy (substancje nadające barwę od żółtej do czerwonej, w warzywach zielonych barwa jest maskowana przez chlorofil), które w większych ilościach znajdziemy w takich warzywach jak jarmuż, szpinak, sałata, a także brokuły, dynia, brukselka, zielony groszek. Składniki te są zawarte również w kukurydzy, fasolce szparagowej i marchewkach.

Luteina i zeaksantyna są rozpuszczalne w tłuszczach, dlatego tłuszcz jest niezbędny do ich efektywnego wchłaniania w jelicie cienkim. Produkty zawierające te karotenoidy powinny być spożywane z posiłkiem zawierającym tłuszcz, aczkolwiek ilość tłuszczu potrzebna do efektywnego ich wchłaniania jest niewielka – około 3-5 g w posiłku. Przyswajanie luteiny i zeaksantyny ułatwia również dokładne żucie (rozdrobnienie pokarmu) i gotowanie.

Kwasy tłuszczowe omega-3

Zdania są podzielone, jeśli chodzi o wpływ kwasów tłuszczowych omega-3 na AMD. W badaniu AREDS2 (age‑related eye disease study part two), nie wykazano dodatkowej korzyści z suplementacji kwasów omega-3 w przypadku AMD, aczkolwiek w innych badaniach takie korzyści wykazano.

Suplementacja kwasami omega-3 wydaje się szczególnie zasadna zwłaszcza jeżeli chory spożywa małe ilości tłustych ryb morskich, będących ich źródłem. Bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 są takie ryby jak łosoś, makrela, sardynka czy śledź. Warto zwrócić uwagę, że o ile olej z wątroby dorsza jest bogaty w kwasy omega-3, to samo mięso tej ryby już nie, gdyż jest to mięso chude.

Co jeść, aby wspomóc nasze oczy?

Warto włączyć do diety świeże owoce i warzywa (w czasie ich przetwarzania dochodzi często do znacznych strat witamin), tłuste ryby morskie (źródło kwasów tłuszczowych omega-3), oleje roślinne (zawierające witaminę E).
Zalecenia obejmują również unikanie palenia papierosów i nadmiernego spożycia alkoholu.

Korzystne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, kontrola ciśnienia tętniczego krwi oraz kontrola stężenia glukozy we krwi, gdyż otyłość, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca negatywnie oddziałują na narząd wzroku, ważna jest więc profilaktyka i leczenie tych chorób, aby nie doszło do zagrażających oczom powikłań.

Suplementy diety

Wiele osób sięga po suplementy na oczy. Popularność suplementów wynika m.in. z tego, że zmiany w sposobie żywienia są trudne do wprowadzenia, zwłaszcza w przypadku osób starszych, które mają wypracowane przez lata nawyki żywieniowe. Warto jednak spróbować wprowadzić zmiany w swoim jadłospisie– zawarte w suplementach składniki to związki, które znajdziemy w żywności.

W przypadku zwiększonego zapotrzebowania i niedoborowej diety suplementy mogą okazać się szczególnie pomocne, trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie składniki zawarte w preparacie faktycznie mogą pomóc, nadmiar może być szkodliwy, i konieczne są dalsze badania nad wpływem poszczególnych składników na stan oczu.

Autor: dietetyk Joanna Gaweł.

Źródła:

1) Hobbs RP, Bernstein PS. Nutrient Supplementation for Age-related Macular Degeneration, Cataract and Dry Eye. J Ophthalmic Vis Res 2014; 9 (4): 487-493
2) Włodarek D. Składniki diety a rozwój AMD – aktualny stan wiedzy. https://podyplomie.pl/okulistyka/17250,skladniki-diety-a-rozwoj-amd-aktualny-stan-wiedzy
3) Choroby oczu [w:] Jarosz M. (red.) Praktyczny podręcznik dietetyki. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2010
4) Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2012
5) www.doz.pl