Żywienie osób starszych

Sposób odżywiania się osób starszych, powyżej 65 roku życia, powinien być odmienny od żywienia osób młodych. Starzenie się pociąga za sobą wiele zmian w funkcjonowaniu organizmu. Wraz z wiekiem zmienia się zapotrzebowanie energetyczne i na niektóre składniki odżywcze. Ponadto współistniejące choroby wymagają modyfikacji żywienia z uwzględnieniem zmienionego funkcjonowania chorego narządu.

Zmiany zapotrzebowania na poszczególne składniki pokarmowe

Ludzie starsi mają niższe zapotrzebowanie energetyczne niż osoby młodsze, co wiąże się m.in. z zaprzestaniem pracy zawodowej i mniejszą aktywnością fizyczną w tym czasie. U kobiet po menopauzie spada zapotrzebowanie na żelazo. Ze względu na ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, osobom w podeszłym wieku zaleca się ograniczenie spożycia sodu (zawartego głównie w soli kuchennej).

U osób starszych wzrasta natomiast zapotrzebowanie na witaminę D, wapń i witaminę B6, zaleca się również większe spożycie antyoksydantów (witaminy C, E, β-karoten).

Szczególną uwagę należy również zwrócić na spożycie wody – u osób starszych wzrasta ryzyko odwodnienia, m.in. przez słabsze odczuwanie pragnienia w porównaniu z młodszymi osobami, czy w wyniku stosowania diuretyków (leków moczopędnych).

Otyłość w podeszłym wieku

Niewłaściwie zbilansowana dieta może przyczynić się do rozwoju nadwagi i otyłości. Kiedy jednak można mówić o nadwadze w przypadku osoby w podeszłym wieku? Jeżeli posłużymy się popularnym wskaźnikiem BMI (Body Mass Index), to zakres oznaczający normę dla osób dorosłych wynosi 18,5-24,9 kg/m2 (wg WHO), jednak dla osób powyżej 65 roku życia korzystniejsze wydają się wyższe wartości BMI, mieszczące się w przedziale 23,5-27 kg/m2. Należy jednak pamiętać, że BMI jest wskaźnikiem wzrostowo-wagowym, który nie daje informacji na temat rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie. U osób starszych może dochodzić do rozwoju tzw. otyłości sarkopenicznej, charakteryzującej się nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie, z towarzyszącą utratą masy mięśni, a także masy kości.

U otyłych osób starszych wskazana jest terapia dietetyczna otyłości, pod nadzorem lekarza, pozwalająca na obniżenie nadmiernej masy ciała, co może przyczynić się do poprawy jakości życia seniorów. Niezmiernie ważne jest indywidualne podejście, łagodne ograniczanie kaloryczności oraz uwzględnienie stanu zdrowia pacjenta. Terapia dietetyczna powinna minimalizować utratę masy mięśniowej, a także gęstości mineralnej kości. Ważna jest odpowiednia podaż pełnowartościowego białka, wapnia i witaminy D. Terapia dietetyczna otyłości powinna iść w parze z terapią behawioralną oraz odpowiednimi dla wieku ćwiczeniami fizycznymi.

Niedożywienie u osób starszych

Poważnym problemem u osób starszych jest niedożywienie, wynikające ze współistniejących chorób, np. nowotworowych lub z niewłaściwej diety. Nieprawidłowe odżywianie się osób starszych może być uwarunkowane różnymi czynnikami np. trudnościami z żuciem pokarmów, brakami w uzębieniu, czynnikami socjo-ekonomicznymi, ograniczeniem sprawności, zależnością od opiekunów, zmianami w funkcjonowaniu organizmu, zaburzeniami trawienia, chorobami, samotnością i depresją. Niezmiernie ważna jest więc rola opiekunów starszych osób i zapewnienie seniorom odpowiedniej opieki i wsparcia.

Ogólne zalecenia żywieniowe dla osób starszych

Opracowując zalecenia żywieniowe dla osoby starszej należy uwzględnić nie tylko sam fakt starzenia się, ale i choroby współistniejące, które wymagają dodatkowych modyfikacji diety, a także aktualny stan odżywienia, zażywane leki i poziom aktywności fizycznej.

Ogólne zalecenia żywieniowe dla osób starszych:

• dieta powinna być urozmaicona, wygląd i zapach potraw powinien zachęcać do jedzenia
• należy pamiętać o spożywaniu płynów – przynajmniej 8 szklanek w ciągu dnia
• należy zwiększyć spożycie: warzyw, odtłuszczonych produktów mlecznych, owoców, ryb
• należy ograniczyć spożycie: słodyczy, cukru, soli, tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, potraw smażonych, ciężkostrawnych,
• konsystencja potraw powinna być dostosowana do stanu zdrowia i uzębienia
• w porozumieniu z lekarzem ustalić w razie potrzeby suplementację

Grupa osób w wieku podeszłym jest populacją bardzo niejednorodną, co sprawia, że zaproponowanie uniwersalnych zaleceń dietetycznych nastręcza wiele trudności, dlatego ważne jest podejście indywidualne do pacjenta.

Autor: dietetyk Joanna Gaweł.

Źródła:

1) Wolnicka K, Rychlik E. Zalecenia żywieniowe dla osób w wieku starszym. [w:] Jarosz M (red.) Żywienie osób w wieku starszym Wyd. PZWL, Warszawa 2008: 61-69
2) Jarosz M. (red.) Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2012: 1-223
3) Gabrowska E, Spodarek M. Zasady żywienia osób w starszym wieku. Gerontol Pol 2006, 14, 2: 57-62
4) Babiarczyk B, Turbiarz A. Body Mass Index in elderly people – do the reference ranges matter? Prog Health Sci 2012; 2 ,1: 58-67
5) Mathus-Vliegen et all. Prevalence, Pathophysiology, Health Consequences and Treatment Options of Obesity in the Elderly: A Guideline. Obes Facts 2012; 5: 460–483
6) Kołłajtis-Dołowy A, Pietruszka B, Olszanecka-Glinianowicz M i wsp. Zwyczaje żywieniowe osób w wieku podeszłym. [w:] Mossakowska M, Więcek A, Błędowski P (red.) Monografia projektu PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Wyd. Termedia, Poznań 2012, Wyd I; 359-378
7) World Health Orgnization. Body Mass Index – BMI. www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/a-healthy-lifestyle/body-mass-index-bmi