Terapia żywieniowa w schorzeniach ze spektrum zespołu metabolicznego

Spis treści:

1. Wstęp
2. Rola diety w leczeniu zespołu metabolicznego
3. Schematy żywieniowe
4. Podsumowanie

1. Wstęp

Zespół metaboliczny to grupa zaburzeń, związanych z nieprawidłowym metabolizmem i zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego. Do grupy tej należy dyslipidemia, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowa tolerancja glukozy, otyłość brzuszna. Powszechnie uważa się, że leczenie nadciśnienia tętniczego, otyłości i dyslipidemii powinno przede wszystkim opierać się na diecie redukującej masę ciała oraz odpowiednio dobranych programach ćwiczeń fizycznych.

2. Rola diety w leczeniu zespołu metabolicznego

W ciągu ostatnich dekad rośnie liczba dowodów na to, że korzystny wpływ na stan zdrowia wywiera dieta bogata w owoce, warzywa, rośliny strączkowe, produkty pełnoziarniste, ryby, orzechy i niskotłuszczowy nabiał. Dieta nie musi ograniczać ilości spożywanego tłuszczu, jeśli liczba kalorii nie przekracza zalecanych norm, a spożywany tłuszcz ma pochodzenie głównie roślinne. Różne rodzaje składników pokarmowych mają odmienny wpływ na powstawanie oraz leczenie zespołu metabolicznego:

a) Węglowodany

Spożywanie węglowodanów jest uważane za główny czynnik odpowiedzialny za zwiększanie masy ciała, otyłość, cukrzycę typu 2 oraz wiele innych chorób. Ważne jest podkreślenie faktu, iż problemy zdrowotne mogą wynikać przede wszystkim z nadmiernej konsumpcji cukrów prostych, a nie węglowodanów złożonych.

b) Błonnik

Diety bogate w błonnik zyskują na popularności szczególnie ze względu na ich korzystny wpływ z zapobieganiu różnym schorzeniom z kręgu chorób metabolicznych, np. cukrzycy, otyłości, nadciśnieniu tętniczemu, chorobom serca oraz rakowi jelita grubego.

c) Tłuszcze

Pojęcie tłuszcze jest terminem ogólnym, który obejmuje oleje, kwasy tłuszczowe, woski. Około 30% całkowitej energii dostarczanej w codziennej diecie stanowią tłuszcze, ale nie więcej niż 10% tej energii powinny stanowić tłuszcze nasycone pochodzenia zwierzęcego. Tłuszcze nasycone sprzyjają rozwojowi dyslipidemii oraz miażdżycy naczyń. Spożywanie nienasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z olejów roślinnych, takich jak np. olej szafranowy, kukurydziany, sojowy czy oliwa, może pomóc w zapobieganiu chorobom takim jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i inne choroby ze spektrum zespołu metabolicznego.

d) Białko

Badania sugerują, że organizm potrzebuje relatywnie niewielkich ilości białka, około 0,8-1 gram na kilogram masy ciała. W niektórych przypadkach nadmierne spożycie białka może mieć negatywny wpływ u osób otyłych lub z chorobami nerek. Największa zawartość białka w diecie powinna występować u dzieci i kobiet w ciąży.

3. Schematy żywieniowe

W zapobieganiu i leczeniu zespołu metabolicznego można stosować różne schematy żywieniowe, spośród wielu dostępnych strategii, najczęściej zalecane są diety wymienione poniżej:

1) Dieta z ograniczeniem podaży kalorii

Diety polegające na ograniczaniu przyjmowanych kalorii należą do najczęściej stosowanych i badanych strategii zwalczania nadwagi, otyłości i chorób towarzyszących. Polegają na spersonalizowanych schematach, w których podaż kalorii jest mniejsza niż zapotrzebowanie energetyczne. Dieta hipokaloryczna skutkuje ujemnym bilansem energetycznym, co prowadzi do zmniejszenia masy ciała. Spadek masy ciała jest osiągany dzięki mobilizacji tłuszczu z różnych części organizmu, wskutek procesów lipolizy.

U osób cierpiących na nadwagę lub otyłość spadek masy ciała pozwala na poprawę w zakresie towarzyszących zaburzeń, takich jak cukrzyca typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego czy przewlekły stan zapalny, związany z zespołem metabolicznym. Wykazano, że u osób otyłych, które stosowały dietę hipokaloryczną, poziom markerów zapalenia, takich jak interleukina – 6 ulegał obniżeniu.

Redukcji masy ciała towarzyszy poprawa w zakresie wrażliwości na działanie insuliny. Dzięki temu obniża się ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.

Wykazano także, że istnieje związek między stosowaniem diety ograniczających ilość dostarczanej energii, a obniżeniem ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Dieta hipokaloryczna poprawia profil lipidowy, poprzez zmniejszenie poziomów cholesterolu LDL oraz triglicerydów.

Różne badania dotyczące odżywiania sugerują, że zmniejszenie ilości dostarczanej energii o 500-600 kcal dziennie jest optymalną strategią redukcji masy ciała.
Największym wyzwaniem jest jednak utrzymanie obniżonej masy ciała i trwała zmiana nawyków żywieniowych.

2) Dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3

Długołańcuchowe kwasy: eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA) są najbardziej istotnymi dla człowieka wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-3.

Ich głównym źródłem dla człowieka są ryby, oleje algowe, oleje rybne. Ponadto organizm ludzki może je syntetyzować z kwasu α-linolenowego.

Część badań naukowych sugeruje, że nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 mogą odgrywać korzystną rolę w prewencji oraz terapii zespołu metabolicznego. Uważa się, że dobroczynny wpływ kwasu eikozapentaenowego oraz dokozaheksaenowego wynika między innymi z ich zdolności do obniżania stężenia trójglicerydów we krwi. Ponadto, u osób stosujących dietę bogatą w kwasy omega-3 dochodzi do zmniejszenia poziomu cytokiny IL-6, czynnika martwicy nowotworów ( TNFα) oraz białka c-reaktywnego (CRP). Spożywanie 250 mg EPA i DHA dziennie jest zalecane jako prewencja chorób układu sercowo-naczyniowego.

3) Dieta oparta na niskim indeksie glikemicznym

W ciągu ostatnich dziesięciu lat wzrosło zainteresowanie rodzajem spożywanych węglowodanów. Do oceny jakości węglowodanów można stosować indeks glikemiczny. Im wyższy indeks glikemiczny, tym wyższy poziom glukozy we krwi po jego spożyciu i bardziej gwałtowny wyrzut insuliny. Nagły wyrzut insuliny prowadzi następnie do hipoglikemii, co może powodować uczucie głodu i przyjmowanie dużych ilości kalorii.

Istnieje teoria, że zespół metaboliczny jest konsekwencją m.in. spożywania nadmiernych ilości pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, przez dłuższy czasu. Dieta bogata w pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym może prowadzić do hiperglikemii, insulinooporności, cukrzycy typu 2, hipertrójglicerydemii, chorób układu sercowo-naczyniowego oraz otyłości, czyli schorzeń ze spektrum zespołu metabolicznego. Z kolei dieta o niskim indeksie glikemicznym wiąże się z wolniejszą absorpcją węglowodanów i mniejszymi fluktuacjami poziomu glukozy we krwi i lepszą kontrolą glikemii.

4) Dieta o wysokiej pojemności antyoksydacyjnej

Całkowita pojemność antyoksydacyjna żywności jest wskaźnikiem jakości pokarmu, definiowanym jako suma aktywności oksydacyjnych wszystkich elementów pożywienia. Antyoksydanty mają zdolność wymiatania wolnych rodników, powstających w organizmie. Stres oksydacyjny jest jednym z niekorzystnych zjawisk towarzyszących zespołowi metabolicznemu, dlatego dieta bogata w antyoksydanty jest jedną z głównych strategii stosowanych w zapobieganiu i leczeniu tej choroby.

Uważa się, że dieta bogata w przyprawy, zioła, owoce, warzywa, orzechy i czekoladę wiąże się z obniżeniem ryzyka chorób związanych ze stresem oksydacyjnym.

Badania wykazały, że dieta o wysokim potencjale antyoksydacyjnym zapobiega wzrostom masy ciała oraz otyłości brzusznej. WHO zaleca spożywanie minimum 400 g warzyw i owoców dziennie. Zalecane jest także używanie przypraw i unikanie soli.

5) Dieta o podwyższonej zawartości białka

W klasycznych schematach żywieniowych nastawionych na zmniejszenie masy ciała dystrybucja składników odżywczych przedstawiała się następująco: 50-55% kalorii pochodzących z węglowodanów, 15% kalorii pochodzących z białek i 30% z tłuszczów. Jednakże większość osób miała problem z utrzymaniem obniżonej masy ciała przez dłuższy czas. Zaproponowano więc zwiększenie liczby kalorii pochodzenia białkowego do 20%, kosztem węglowodanów.

Możliwe są dwa mechanizmy wyjaśniające potencjalne korzyści spożywania dużych ilości białka: wzrost termogenezy indukowanej pożywieniem oraz zwiększenie sytości.

Wzrost termogenezy jest związany z syntezą wiązań peptydowych, produkcją mocznika oraz glukoneogenezą, które są procesami wymagającymi większej energii niż metabolizm lipidów czy węglowodanów. Zwiększenie sytości jest natomiast związane z wzrostem poziomu hormonów takich jak insulina czy cholecystokinina.

Innym korzystnym skutkiem stosowania diety o podwyższonej zawartości białka jest poprawa homeostazy poziomu glikemii, zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi, utrzymywanie niskiej masy ciała i obniżenie ryzyka chorób serca.

4. Podsumowanie

Częstotliwość występowania zespołu metabolicznego stale rośnie, a znalezienie skutecznej i łatwej w stosowaniu strategii terapii żywieniowej jest wciąż trudne. W niniejszym artykule opisano najlepiej poznane i powszechnie stosowane schematy żywieniowe, potencjalnie korzystne dla osób chcących zapobiegać lub leczyć zespół metaboliczny.