Diagnostyka otyłości

Czy to już otyłość, czy jeszcze nie? W jaki sposób rozpoznać, czy ten problem dotyczy również Ciebie? Czy stosowanie wskaźnika BMI jest dobrym pomysłem i jaka metoda diagnostyki otyłości jest warta uwagi?

Otyłość i jej podział

Otyłość to stan, który wiąże się z zaburzeniem homeostazy energii oraz charakterystycznym, nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie.

Popularny podział otyłości, ze względu na umiejscowienie tkanki tłuszczowej, pozwala na wyróżnienie dwóch typów otyłości: brzusznej (zwanej też wisceralną, trzewną, centralną, androidalną lub typem „jabłko”) oraz pośladkowo-udowej, tzw. gynoidalnej, typu „gruszka”.

Inny podział otyłości skupiający się na jej przyczynach, wyróżnia otyłość prostą, stanowiącą ponad 90% wszystkich przypadków, będącą wynikiem długotrwałego, nadmiernego poboru energii w stosunku do potrzeb organizmu) oraz otyłość wtórną, która może być konsekwencją m.in. uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, niektórych zaburzeń hormonalnych czy przyjmowania pewnych leków.

Kiedy mówimy o rozpoznaniu otyłości?

Opierając się na kryteriach Światowej Organizacji Zdrowia WHO (World Health Organization), o otyłości u osób dorosłych mówimy, gdy wskaźnik BMI (Body Mass Index) jest równy lub większy niż 30 kg/m2. BMI to prosty i często stosowany sposób na sprawdzenie, czy nasza masa ciała mieści się w granicach normy. BMI oblicza się poprzez podzielenie masy ciała (w kilogramach) przez wysokość ciała (w metrach) podniesioną do kwadratu.

Użycie BMI w diagnostyce otyłości, choć szybkie, jest obarczone dużym błędem. Wskaźnik ten nic nie mówi na temat składu ciała osoby badanej, ani o rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej czy mięśniowej w organizmie. Przykładowo, wskaźnik BMI nie jest miarodajny w przypadku kulturystów, z dobrze rozwiniętą muskulaturą, czy u osób starszych, u których może dojść do rozwoju tzw. otyłości sarkopenicznej, która charakteryzuje się nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej z równoczesną utratą masy mięśni oraz masy kości.

Prostym sposobem na ocenę rozmieszczenia tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą jest wykorzystanie wskaźnika talia-biodro (WHR – waist-hip ratio), który pozwala na zróżnicowanie typu otyłości (brzuszna lub pośladkowo-udowa). Wskaźnik ten oblicza się poprzez podzielenie obwodu talii przez obwód bioder (w centymetrach).

Kluczem do uzyskania możliwie dokładnego wyniku jest precyzyjny pomiar obwodów. Obwód talii mierzymy w połowie odległości pomiędzy dolnym brzegiem ostatniego żebra, a górnym brzegiem grzebienia kości biodrowej, z kolei obwód bioder należy zmierzyć na wysokości największej wypukłości pośladków. Wskaźnik WHR wynoszący powyżej lub równy 0,8 u kobiet (1 w przypadku mężczyzn), świadczy o występowaniu tzw. otyłości brzusznej, która charakteryzuje się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej oraz wokół narządów wewnętrznych.

Otyłość brzuszną można rozpoznać nawet na podstawie samego pomiaru obwodu talii: ≥ 102 cm u mężczyzn , a u kobiet ≥ 88 cm (wg Narodowego Programu Edukacji Cholesterolowej – National Cholesterol Education Program, Adult Treatment Panel III, 2001, kryteria dla osób rasy kaukaskiej). Bardziej rygorystyczne kryteria rozpoznania przyjmuje Międzynarodowa Federacja Cukrzycowa (IDF- International Diabetes Federation): obwód talii ≥94 cm dla mężczyzn i ≥80 dla kobiet. Nieco mniej znanym wskaźnikiem, również opartym na pomiarze obwodu talii, jest wskaźnik talia-wzrost (WHtR – waist to height ratio). Wskaźnik WHtR powyżej lub równy 0,5 pozwala na rozpoznanie otyłości brzusznej.

Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem od obliczania wskaźnika BMI czy wykonywania pomiarów obwodów, jest wykonanie profesjonalnej analizy składu ciała, zwykle opartej o metodę bioimpedancji elektrycznej, co pozwala nie tylko na pomiar masy, ale i ocenę poszczególnych składowych ciała. Nowoczesne analizatory pozwalają na określenie zawartości wody, tkanki tłuszczowej, masy mięśni szkieletowych, poziomu tłuszczu wisceralnego (zlokalizowanego wokół narządów wewnętrznych), podstawowej przemiany materii, białka, substancji mineralnych. Profesjonalny sprzęt pozwala również na dokonanie oceny segmentalnej beztłuszczowej masy ciała oraz tkanki tłuszczowej.

Regularna analiza składu ciała jest nieocenioną pomocą zwłaszcza w trakcie kuracji odchudzającej, gdyż pozwala na bieżący monitoring postępów pacjenta i śledzenie zmian w jego składzie ciała oraz stwarza możliwość szybkiego reagowania i modyfikowania stosowanej diety w razie potrzeby.

Oprócz aparatów wykorzystujących technologię impedancji bioelektrycznej, możliwa jest również analiza składu ciała z użyciem aparatów wykorzystujących metodę fotooptyczną – z wykorzystaniem bliskiej podczerwieni.

Inne metody diagnostyki otyłości

Inne, bardzo dokładne metody analizy składu ciała, rzadko jednak w praktyce wykonywane, to rentgenowska absorpcjometria podwójnej energii (DXA- dual energy X-ray absorptiometry) czy rezonans magnetyczny z tomografią.

Autor: dietetyk Joanna Gaweł.

Źródła:
1) Kliniczna definicja nadwagi i otyłości. [w:] Tatoń J, Czech A, Bernas M. Otyłość. Zespół metaboliczny. Wyd. PZWL, Warszawa 2007: 26-41
2) Wąsowski M, Walicka M, Marcinowska-Suchowierska E. Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza. Post Nauk Med, t. XXVI, nr 4, 2013
3) World Health Orgnization. Body Mass Index – BMI. www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/nutrition/a-healthy-lifestyle/body-mass-index-bmi
4) Czerwińska E, Walicka A, Marcinowska-Suchowierska E. Otyłość – czy zawsze prosta? Post Nauk Med. t. XXVI, nr 4, 2013: 307-310
5) Mathus-Vliegen et all. Prevalence, Pathophysiology, Health Consequences and Treatment Options of Obesity in the Elderly: A Guideline. Obes Facts 2012; 5: 460–483
6) Jarosz M, Charzewska J, Chabros E i wsp. Metody oceny stanu odżywienia [w:] Jarosz M. (red.) Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2011: 42-61
7) www.futrex.com/professional-body-composition-analyzers/
8) http://www.medfitness.pl/co-pokazuje-inbody/